اوصاف قرآن در نگاه اهل بیت (ع) (قسمت دوم)

در پست قبلی درباره چهار ویژگی قرآن صحبت كردیم، در این پست قصد داریم درباره چهار ویژگی دیگر قرآن از منظر اهل بیت عصمت و طهارت صحبت نماییم.
5- راه ربانى شدن انسان
پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم مى فرماید: ما من مؤ من ، ذكر اءو اءنثى ، حر اءو مملوك الا و لله علیه حق واجب : اءن یتعلم من القرآن و یتفقه فیه . ثم قرء هذه الآیة : ( و لكن كونوا ربانیین بما كنتم تعلمون الكتاب(1) ؛ حق خداى سبحان بر همگان این است كه قرآن را فقیهانه فرا گیرند؛ زیرا قرآن كریم انسانها را به ربانى شدن فرا مى خواند و راه آن را نیز فراگیرى قرآن مى داند .
عالم ربانى كسى است كه هم پیوندى مستحكم با رب العالمین داشته باشد و هم انسانها را به خوبى بپروراند و گفتار امامان معصوم (علیهم السلام ): فنحن العلماء و شیعتنا المتعلمون(2) نیز براى تبیین مصداق كامل عالم ربانى است ، نه حصر آن در اهل بیت (علیهم السلام ) . البته كاملترین مصادیق عالم ربانى امامان) علیهم السلام ) هستند؛ اما راه ربانى شدن براى شاگردان آنان نیز باز است .
6- عامل صعود بهشتیان
مردى از حضرت سجاد (علیه السلام ( سؤ الاتى كرد و آن حضرت به آنها پاسخ داد . آن مرد به فكر طرح پرسش جدید افتاد، امام سجاد (علیه السلام ) فرمودند: مكتوب فى الانجیل : لا تطلبوا علم ما لا تعلمون و لما عملتم بما علمتم فان العالم اذا لم یعمل به لم یزده من الله الا بعدا ثم قال : علیك بالقرآن فان الله خلق الجنة بیده لبنة من ذهب و لبنة من فضة و جعل ملاطها المسك و ترابها اعفران و حصاها اللؤ لؤ و جعل درجاتها على قدر آیات القرآن فمن قرء القرآن قال له اقرء وارق و من دخل منهم الجنة لم یكن اءحد فى الجنة اءعلى درجة منه ما خلا النبیین و الصدیقین(3)؛ در انجیل آمده است : تا به آموخته هاى پیشین خود عمل نكرده اید، دانش جدید مطلبید (زیرا معلوم مى شود علم را براى عمل نمى خواهید و ) علمى كه براى عمل نباشد عامل دورى از خداست . آنگاه فرمود: خداوند بهشت را با دست خود، خشتى از طلا و خشتى و از نقره آفرید و ملات آن را مشك و خاك آن را زعفران و ریگ آن را لؤ لؤ قرار داد و درجات بهشت را به اندازه آیات قرآن قرار داد . پس كسى كه ( در دنیا) قرآن خواند، خداوند به او مى فرماید: بخوان و بالا برو و كسى كه از آنان (اهل قرآن ) وارد بهشت شد، هیچ كس در درجه بهشت از او برتر نخواهد بود، مگر پیامبران و صدیقان .
حفص مى گوید: حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام ) به مردى فرمودند: اتحب البقاء فى الدنیا ؛ آیا بقاى در دنیا را دوست مى دارى ؟ آن شخص ‍ كه از تربیت شدگان مكتب امامت بود، عرض كرد: آرى آن حضرت پرسیدند: چرا؟ عرض كرد: براى آن كه به قرائت سوره محبوب خود، (قل هو الله احد) بپردازم (4) . امام كاظم (علیه السلام ) پس از لحظه اى سكوت فرمودند: یا حفص !من مات من اءولیائنا و شیعتنا و لم یحسن القرآن علم فى قبره لیرفع الله به من درجته فان درجات الجنة على قدر آیات القرآن یقال له : اقراء وارق . فیقراءثم یرقى ؛ اگر از شیعیان ما، كسى قرآن را به خوبى فرا نگرفته باشد (چون به حقیقت آن ایمان دارد) در جهان برزخ ، قرآن به او تعلیم داده مى شود تا خداى سبحان با معرفت قرآن بر درجات او بیفزاید؛ زیرا درجات قرآن به اندازه آیات قرآن است . به قارى گفته مى شود: بخوان و بالا برو . او نیز مى خواند و بالا مى رود .
در جهان برزخ زمینه اى براى تكامل عملى نیست ، تا انسان با انجام كارى واجب یا مستحب به كمال برتر عملى برسد، ولى راه تكامل علمى باز است ؛ نظیر آنچه در رؤ یا براى روح معلوم مى شود و براى آگاهى به آن حركت فراگیرى از قبیل كوششهاى بدنى در زمان بیدارى راه ندارد و بسیارى از علوم و معارف دین در آن جا براى انسانها روشن و مشهود خواهد شد و چون عدد درجات بهشت به عدد آیات نورانى قرآن كریم است ، براى ترفیع درجات شیعیان ، ابتدا از تعلیم قرآن بهره مند خواهند شد و سپس با فرمان اقرا وارق مى خوانند و در درجات بهشت صعود مى كنند .
صعود در درجات بهشت پاداش قرائت در عالم آخرت نیست ؛ زیرا در عالم برزخ ، تكلیف و عمل مكلفانه كه جزا را به همراه داشته باشد نیست ، بلكه صعود بهشتیان در درجات بهشت ، همان ظهور انس با قرآن در دنیاست .

حفص مى گوید: فما رایت احدا اءشد خوفا على نفسه من موسى بن جعفر (علیهما السلام ) و لا ارجاء الناس منه و كانت قرائته ح فاذا قرء فكانه یخاطب انسانا (5)؛ در خوف و رجا كسى را همتاى موسى بن جعفر (علیه السلام ) نیافتم و قرائت او با حزن آمیخته بود هنگامى كه قرآن را قرائت مى كرد گویا با كسى سخن مى گفت و این ویژگى تلاوت متدبرانه است كه قارى متدبر خود را گاهى مخاطب خداوند مى یابد .
نحوه فراگیرى قرآن در میان اصحاب پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم بدین گونه تبیین شده است : كانوا یاخذون من رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم عشر آیات . فلا یاءخذون فى العشر الاخرى حتى یعلموا ما فى هذه من العلم و العمل(6)؛ آنان ده آیه از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم فرا مى گرفتند و تا بر علم و عمل به آن واقف نمى گشتند، آیات بعدى را فرا نمى گرفتند .
7- درجه اى از نبوت
امیرالمؤ منین (علیه السلام ) مى فرماید: من قرء القرآن فكاءنما اءدرجت النبوة بین جنبیه الا اءنه یوحى الیه (7) آن كس كه قرآن را قرائت كند، گویا نبوت در جان او ادراج شده است ، گرچه او وحیى دریافت نمى كند . قرائت قرآن شرایط خاصى دارد كه با رعایت آنها چنین آثارى مترتب خواهد شد؛ چنانكه قرائت در آیاتى مانند (قرء باسم ربك الذى خلق ) و (اقر و ربك الاكرم (8) ) نیز خواندن صرف نیست .
پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم نیز مى فرماید: من قرء ثلث القرآن فكاءنما اءوتى ثلث النبوة و من قرء ثلثى القرآن فكاءنما اءوتى ثلثى النبوة و من قرء القرآن كله فكانما اءوتى تمام النبوة ثم یقال له : اقرء وارق بكل آیة درجة . فیرقى فى الجنة بكل آیة درجة حتى یبلغ ما معه من القرآن ثم یقال له : اقبض ‍ فیقبض .فاذا فى یده الیمنى الخلد و فى الاءخرى النعیم (9)
پس از صعود مؤ من در درجات بهشت حكم جاودانگى در بهشت را در دست راست خود و نعم الهى را در دست چپ خود مى یابد و از این رو در دعاى وضو مى گوییم : اللهم اءعطنى كتابى بیمینى و الخلد فى الجنان بیسارى  (10)
8- عامل نورانیت
ابوذر (رضوان الله علیه ) از رسول اكرم صلى الله علیه و آله درخواست نصیحت كرد . آن حضرت فرمودند: تو را به تقواى الهى كه سرآمد همه امور است سفارش مى كنم ابوذر گفت : بیش از مرا نصیحت كنید . آن حضرت فرمودند: بر تو باد به تلاوت قرآن و كثرت یاد خدا؛ زیرا تلاوت قرآن ، عامل یاد تو در ملكوت و مایه نورانى شدن تو در زمین است : اءوصیك بتقوى اله فانه راءس الاءمر كله . قلت : زدنى . قال : علیك بتلاوة القرآن و ذكر الله كثیرا فانه ذكر لك فى السماء و نور لك فى الارض (11) قرآن كه خود ذكر خداست و یكى از القاب آن نیز ذكراست پیروان خود را در ملكوت بلند آوازه و در زمین نورانى مى كند .
مطلوبیت تلاوت قرآن محدود به پنجاه آیه در روز نیست و آنچه در برخى روایات آمده كه در هر روز پنجاه آیه تلاوت كنید بیان حد نهایى نیست ؛ زیرا دست كم قرائت پنجاه آیه پس از نماز صبح مطلوب است ؛ چنانكه حضرت امام رضا (علیه السلام)  مى فرماید: ینبغى للرجل اذا اصبح ان یقراء بعد التعقیب خمسین آیة (12)

پی نوشتها:

1- جامع احادیث الشیعه ، ج 15، ص 9 سوره آل عمران ، آیه 79 .

2- اصول كافى ، ج 1، ص 34 .
3- جامع احادیث الشیعه ، ج 15، ص 15 .
4- در یكى از جنگهاى صدر اسلام كه امیرالمؤ منین (علیه السلام ) از سوى رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم فرماندهى لشكر را بر عهده داشت ، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم پس از بازگشت لشكر، از برخى سپاهیان گزارش سفر خواست و پرسید فرمانده لشكر خود را چگونه یافتید؟ آنان از مداومت حضرت امیرالمؤ منین (علیه السلام ) بر قرائت سوره توحید در نمازها، نزد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شكایت كردند . رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم از امیرالمؤ منین پرسیدند: درباره این گزارش چه مى گویید؟ حضرت امیرالمؤ منین در پاسخ عرض كرد: من تلاوت (قل هو الله احد) را دوست دارم (بحار، ج 89، ص 348 ) .

5- جامع احادیث الشیعه ، ج 15، ص 15 .
6- همان ، ص 27 .
7- همان ، ص 17 .
8- سوره علق ، آیات 1 و 3 .
9- جامع احادیث الشیعه ، ج 15، ص 17 .
10- بحار، ج 77، ص 319 .

11- جامع احادیث الشیعه ، ج 15، ص 19 .
12- جامع احادیث الشیعه ، ج 15، ص 20 .

منبع: كتاب تسنیم تفسیر قرآن كریم ، جلد اول؛ مؤ لف آیة الله جوادى آملى